Tâm lý yếu có phải bệnh không? Sự thật bạn cần hiểu rõ | Safe and Sound

Trong cuộc sống hiện đại, cụm từ "tâm lý yếu" thường được dùng để chỉ những người dễ bị tác động bởi cảm xúc, căng thẳng hoặc các biến cố tiêu cực. Nhiều người xem đó là biểu hiện của sự yếu đuối, thậm chí là “có vấn đề” về tinh thần. Nhưng thật ra, tâm lý yếu có phải là bệnh không? Câu trả lời không hề đơn giản, bởi nó liên quan đến nhiều yếu tố: sinh học, môi trường, nhận thức và cả quan niệm xã hội. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về khái niệm "tâm lý yếu", phân biệt giữa đặc điểm tâm lý bình thường và dấu hiệu của bệnh lý.

Ngô Thị Sáng | Thạc sĩ Tâm lý giáo dục học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần  Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Tâm lý yếu là gì?

Ảnh 1: Tâm lý yếu là gì?

"Tâm lý yếu" là một khái niệm phổ biến trong đời sống nhưng lại không phải là thuật ngữ chuyên môn trong ngành tâm lý học. Thông thường, người ta dùng cụm từ này để mô tả:

• Những người dễ lo âu, dễ xúc động.
• Người thiếu khả năng kiểm soát cảm xúc tiêu cực.
• Người hay suy diễn, tự ti, dễ rơi vào trạng thái buồn bã hoặc bi quan.
• Người dễ bị ảnh hưởng bởi lời nói, thái độ hoặc hành vi của người khác.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia tâm lý, việc gắn nhãn "yếu tâm lý" không phản ánh chính xác bản chất của vấn đề. Trên thực tế, con người ai cũng có lúc cảm thấy tổn thương, lo lắng, hoặc mất phương hướng – điều đó không có nghĩa là bạn "bệnh", mà chỉ là một phần tự nhiên của đời sống cảm xúc.

2. Phân biệt tâm lý yếu và rồi loạn tâm lý?

Mặc dù "tâm lý yếu" không phải là một bệnh lý cụ thể, nhưng trong một số trường hợp, những biểu hiện đi kèm có thể là dấu hiệu sớm của một rối loạn tâm thần. Việc phân biệt là vô cùng quan trọng.

Đặc điểm	Tâm lý yếu (phổ thông)	Rối loạn tâm lý hoặc bệnh lý tâm thần
Tần suất	Thỉnh thoảng xảy ra, thường sau một biến cố	Kéo dài nhiều tuần/tháng
Mức độ ảnh hưởng	Ảnh hưởng nhẹ đến sinh hoạt	Ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, học tập, quan hệ xã hội
Cảm xúc	Dễ buồn, dễ lo nhưng hồi phục được	Cảm xúc tiêu cực kéo dài, khó kiểm soát
Hành vi	Tránh né, thu mình	Có thể kèm theo hành vi tự làm hại hoặc suy nghĩ tiêu cực cực độ
Hỗ trợ cần thiết	Tư vấn tâm lý, thay đổi lối sống	Can thiệp từ chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần

3. Nguyên nhân khiến bạn “tâm lý yếu”

Không ai sinh ra đã “yếu” hay “mạnh” về tâm lý. Thực tế, khả năng ứng phó với cảm xúc và căng thẳng được hình thành từ sự tương tác phức tạp giữa yếu tố sinh học, môi trường và xã hội. Việc bạn cảm thấy mệt mỏi, dễ lo âu hay không kiểm soát được cảm xúc không phản ánh sự yếu đuối, mà thường bắt nguồn từ những nguyên nhân sau:

1. Di truyền và yếu tố sinh học

Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng, cấu trúc não bộ và hệ thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cảm xúc. Một số người có hệ thần kinh trung ương nhạy cảm hơn người khác, khiến họ dễ bị kích hoạt phản ứng stress khi đối mặt với áp lực.

Ví dụ, hoạt động mạnh mẽ ở Hạch hạnh nhân – trung tâm xử lý cảm xúc lo sợ trong não có thể khiến một người phản ứng mạnh với những tình huống mà người khác thấy bình thường. Đồng thời, mức serotonin và dopamine - hai chất dẫn truyền thần kinh quan trọng điều hòa tâm trạng, nếu thấp hơn bình thường có thể khiến tâm trạng dễ tụt dốc, suy nghĩ tiêu cực.

Đặc biệt, nếu trong gia đình bạn có người thân từng mắc rối loạn trầm cảm, lo âu hay rối loạn cảm xúc, thì nguy cơ bạn cũng có những đặc điểm tâm lý nhạy cảm sẽ cao hơn. Đây không phải là “lỗi” của bạn, mà là yếu tố sinh học cần được nhận diện để hiểu và chăm sóc bản thân đúng cách hơn.

2. Môi trường sống và trải nghiệm quá khứ

Ảnh 2: Nguyên nhân từ môi trường sống và trải nghiệm quá khứ

Những gì bạn trải qua trong tuổi thơ và giai đoạn phát triển tâm lý có ảnh hưởng sâu sắc đến cách bạn nhìn nhận thế giới và xử lý cảm xúc hiện tại.

• Nếu bạn từng lớn lên trong một môi trường thiếu sự yêu thương, bị bạo hành thể chất hoặc tinh thần, bạn có thể đã hình thành cơ chế phòng vệ yếu hoặc không có kỹ năng nhận diện và điều tiết cảm xúc lành mạnh.
• Những trải nghiệm bị chỉ trích, so sánh, bị bỏ rơi hoặc sống trong sự bất an kéo dài khiến hệ thần kinh liên tục ở trạng thái cảnh giác, dễ phản ứng thái quá trước áp lực nhỏ.

Ngoài ra, mô hình nuôi dạy của cha mẹ cũng ảnh hưởng lớn đến cách bạn hình thành niềm tin về bản thân. Những đứa trẻ không được khuyến khích bộc lộ cảm xúc, thường bị ép phải “mạnh mẽ”, có thể lớn lên với cảm giác tự phủ nhận cảm xúc thật của mình, dẫn đến rối loạn tâm lý tiềm ẩn.

3. Áp lực xã hội và định kiến văn hóa

Sống trong một xã hội coi trọng thành tích, tốc độ và hiệu suất cao, không ít người phải vật lộn với cảm giác "không đủ tốt", "phải hoàn hảo", hoặc "không được phép yếu đuối". Văn hóa này vô tình tạo ra kỳ vọng phi thực tế khiến nhiều người bị kiệt sức về mặt tâm lý.

• Kỳ vọng từ gia đình: Áp lực phải giỏi, thành công, cư xử theo khuôn mẫu.
• Định kiến giới: Nam giới thường bị dạy rằng “đàn ông không được khóc”, trong khi nữ giới thường bị gán nhãn “nhạy cảm thái quá” khi bộc lộ cảm xúc.
• Sự so sánh trên mạng xã hội: Thấy người khác thành công, hạnh phúc hơn có thể khiến bạn rơi vào cảm giác tự ti, mất phương hướng, dù thực tế không ai hoàn hảo như những gì họ thể hiện.

Tất cả những áp lực vô hình đó khiến bạn dễ cảm thấy mình “kém cỏi”, từ đó hình thành niềm tin sai lệch rằng mình là người “tâm lý yếu”. Trong khi sự thật là bạn chỉ đang bị quá tải, chứ không “yếu” hơn ai cả.

4. Khi nào “tâm lý yếu” trở thành vấn đề cần phải điều trị tâm lý?

Ảnh 3: Khi nào “tâm lý yếu” cần phải điều trị tầm lý?

Bạn nên gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần nếu gặp những dấu hiệu sau trong thời gian kéo dài (trên 2 tuần):

• Luôn trong trạng thái lo âu, bất an không rõ lý do.
• Mất ngủ, sụt cân hoặc thay đổi khẩu vị rõ rệt.
• Mất hứng thú với mọi sở thích, thú vui trước đây.
• Thường xuyên có suy nghĩ tiêu cực như “Mình vô dụng”, “Mình không xứng đáng”, “Không ai hiểu mình”.
• Khó tập trung, hay quên, dễ cáu gắt.
• Tránh né xã hội, rút lui khỏi mối quan hệ.
• Có suy nghĩ tự làm hại bản thân hoặc muốn từ bỏ cuộc sống.

Những biểu hiện này có thể là triệu chứng của trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn cảm xúc và cần được đánh giá chuyên môn từ người có chuyên môn.

Nếu bạn nhận thấy mình cần sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hay bác sĩ tâm thần, hãy bắt đầu bằng cách tìm kiếm một trung tâm hoặc dịch vụ tư vấn tâm lý đáng tin cậy. Bạn có thể lựa chọn tư vấn trực tiếp hoặc tư vấn online, tùy vào điều kiện và mức độ thoải mái của mình. Quan trọng nhất, hãy cởi mở trong việc chia sẻ và đón nhận những hướng dẫn từ chuyên gia. 

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ tâm thần -  Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn  “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất! 

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

• Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
• Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi

Safe and Sound thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Xem thêm:

Chán nản mệt mỏi kéo dài có nguy hiểm không? Khi nào cần gặp chuyên gia tâm lý?

Dấu hiệu và cách điều trị rối loạn lo âu dưới sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý

Dấu hiệu nhận biết khi bạn đang căng thẳng quá mức